Најмалку секој петти граѓанин е во состојба на засилен стрес, но повеќето се трудат да си помогнат на штетни начини.

Која човечкa одлика е најважна за среќен живот? Дали тоа можеби е високото ниво на интелигенција? Да бидеме сериозни! Физичката сила? Ниту таа не е одлучувачка. Многу поважно е да имате висока отпорност на стрес. Колку е различна толеранцијата на стрес меѓу луѓето покажува фактот дека некои се способни да издржат долгогодишен затвор, ропство или насилство, додека други се разболуваат од помали стресови, како што се зголемување на каматата на кредитот, кавги со роднина или навреда претрпена во општеството. Отпорност на стрес или толеранција на стрес е количината на стрес што поединецот може да ja издржи без да се разболи. Оние кои се способни да издржат поголем стрес не само што се поимуни на болести, туку можат да преземаат повеќе ризици во животот во потрага по успех, знаејќи дека дури и неповолните околности не можат сериозно да им наштетат. Спротивно на отпорните луѓе, оние кои се чувствителни се принудени да избегнуваат ризици и опасности, бидејќи им предизвикуваат неподнослив стрес. Престресираноста е состојба во која се наоѓа организмот кога е изложен на поголем стрес отколку што може да поднесе. Со оглед на огромниот опсег на отпорност на стрес што постои од личност до личност, престресираноста не е нужно резултат на голема животна траума. Ако се работи за особено чувствителна единка, таа може да падне во состојба на престресираност дури и од релативно мал стрес, без воопшто да биде „разгалена“, како што околината понекогаш непромислено ги обвинува чувствителните луѓе.

Природно преосетливи

Лекарите проценуваат дека околу 10 проценти од луѓето се раѓаат со намалена отпорност на стрес, а многу повеќе стекнуваат ниска толеранција во текот на животот, обично под влијание на хроничен или трауматски стрес. Тоа значи дека секој петти не може да се справи со секојдневните искушенија и се распаѓа дури и под притисокот што здравите луѓе успеваат да го издржат. Меѓу најчестите последици од високата чувствителност на стрес се нарушувањата во работата на централниот нервен систем, особено депресијата, анксиозноста, хроничниот замор, нарушувањата во исхраната и спиењето, намалениот сексуален нагон и импотенција. Заедно со централниот нервен систем, жртви на прекумерен стрес стануваат и многу други органи. Многу случаи на срцев и мозочен удар, чир на желудникот и рак имаат потекло од прекумерен стрес. Со оглед на тоа што човекот страда во состојба на прекумерен стрес, разбирливо е дека тој се обидува на некој начин да си помогне за да ги ублажи страдањата. Иако медицината има средства кои можат да го ублажат ова страдање без да му наштетат на телото, повеќето луѓе кои се престресирани се лекуваат сами. Народните лекови за ублажување на страдањата од прекумерен стрес припаѓаат на стимуланси или сретства за подигање на енергијата и средства за смирување- транквилизери, односно смирувачи. Изборот на специфично средство зависи од тоа која форма на страдање сака да ја ублажи личноста во одреден момент. Повеќето стимуланси и средства за смирување се штетни, но нивната привлечност е во тоа што земањето не е поврзано со чувство на срам. Од друга страна, одењето кај психијатар или психолог, специјалисти кои се специјализирани за прашања за чувствителност на стрес и прекумерен стрес, се смета за знак на слабост или дури и лудило во повеќето општества.

Ризичен лифт

Најпознати и најкористени стимуланси во светот се кафето и другите пијалоци кои содржат кофеин, а потоа следат шеќерот, никотинот и амфетамините. Стимулансите накратко ја подигнуваат енергијата (оттука и прекарот подигачи, подобрувачи, бустери), па луѓето посегнуваат по нив кога се уморни, слаби и депресивни. Стимулансите го постигнуваат своето стимулирачко дејство преку стимулирање на лачењето на еден од неврохормоните кои предизвикуваат чувство на задоволство, возбуда или мотивација. Проблемот е што позитивното дејство на овие средства трае кратко, па брзо доаѓа до нов пад на енергијата, за што е потребна нова доза на стимуланси. Ваквиот ефект е особено забележлив кај шеќерот, односно колачи, бисквити, бонбони, чипс и друга храна со висока содржина на јаглени хидрати. Тие му обезбедуваат на потрошувачот брзо полетување, но набргу го соборуваат болно, како во лудо возење на ролеркостер. Физиолошкиот механизам со кој дејствуваат стимулансите е таков што, на долг рок, го одвикнува организмот од сопственото производство на хормони за задоволство и го прави зависен од нови и зголемени дози на стимуланси. Така, човекот со текот на времето внесува се повеќе штетни материи, кои сè помалку му помагаат и на тој начин се разболува повеќе отколку што бил пред почетокот на авантурата со стимуланси.

Амфетамин – жесток стимуланс

Меѓу важните последици од стресот се и исцрпеноста и падот на имунитетот, а бидејќи работата и образовните потреби, како и желбата за забава бараат многу енергија, пренапрегнатите луѓе посегнуваат по посилни стимуланси. Кога шеќерот и кофеинот не се доволни за да ја подигнат енергијата и мотивацијата, многу луѓе се свртуваат кон амфетамините, исклучително моќни стимулатори на централниот нервен систем. Амфетамините се група на синтетички дроги кои се хемиски слични и имаат слични ефекти врз телото. Најсилната форма на амфетамин е метамфетаминот. Амфетамините се сродни со ефедринот, супстанца која се наоѓа во азиското растение махуанг или ефедра, која Кинезите ја користат како стимуланс повеќе од 5.000 години. Ефедрин бил откриен во 1887 година, а веднаш по неговиот пример е синтетизиран амфетамин. Во почетокот лекарите го користеле за проширување на дишните патишта, па така и денес постојат назални одзатнувачи на база на ефедрин. Невообичаено, ефектите на амфетамините врз централниот нервен систем биле забележани во западната медицина дури во 1933 година, а злоупотребата на оваа супстанца набрзо започнала. Како рекреативна дрога, амфетамините се познати под името speed, која најчесто се продава како прашок, но и во таблети, кристали или поретко како течност. Нејзините ефекти вклучуваат еуфорија, свежина, зголемена активност и чувство на ситост. Некои го користат за зголемување на работните перформанси или за време на испитните периоди, бидејќи ја подобрува концентрацијата и меморијата. За други, тоа служи за поминување долги непроспиени ноќи на танцови, забави или распуштени забави. Популарен е меѓу жените како дел од диетата, бидејќи освен што го потиснува гладот, го забрзува метаболизмот и го поттикнува согорувањето на мастите.

Корисниците можат да поминат неколку дена по ред без да спијат, но во овој период телото е претерано исцрпено, што предизвикува сериозни напади на анксиозност или депресија откако дозата ќе помине. Исто така, можно е да се развие синдром наречен амфетаминска психоза, кој наликува на кокаинска психоза или параноична шизофренија. Ова нарушување се јавува по продолжено внесување на поголеми дози на speed, но понекогаш и ако лицето нередовно земало мали дози. Симптомите на амфетаминска психоза вклучуваат халуцинации, параноја и неконтролирано насилно однесување.

Екстази е лек од класата на амфетамини и е познат по кратенката МДМА. Се зема во таблети (понекогаш именувани по модни дизајнери или ликови од цртани филмови), капсули или прашок. Нејзината особеност е што создава чувство на интимност и го намалува стравот и анксиозноста. Некои експерти веруваат дека може да биде корисен за лекување на депресија и посттрауматско стресно растројство, но во повеќето земји неговата употреба е нелегална.

Една форма на амфетамин, декстроамфетамин, е легализирана во некои земји како терапија за нарушување на хиперактивноста со недостаток на внимание.

Амфетамините делуваат така што го стимулираат лачењето на два важни неврохормони, норадреналин и допамин, во централниот нервен систем. Кога има повеќе од овие неврохормони кои циркулираат помеѓу невроните, се чувствуваме поживи, побудни, и помотивирани за активност. Амфетамините го постигнуваат овој ефект со врзување за пресинаптичките рецептори на норадреналин и допамин и предизвикувајќи ослободување на гореспоменатите неврохормони во синаптичката пукнатина, од каде што ги стимулираат соседните неврони. Дополнителен механизам со кој амфетамините го стимулираат мозокот е спречување на повторното складирање на норадреналин и допамин, што ја продолжува нивната способност да ги стимулираат невроните и да го активираат нервниот систем.

Амфетамините се земаат орално и добро се апсорбираат, така што нивното дејство започнува 30 до 60 минути по земањето и трае меѓу шест и осум часа. За жал, како и кај повеќето други супстанци, мозокот брзо се навикнува на амфетамини, па за истиот ефект потребни се повисоки и повисоки дози, а „симнувањето“ со текот на времето станува се потешко и поболно.

Опасно спуштање

Средства за смирување или седативи користат луѓе во состојби на напнатост, анксиозност, вознемиреност или несоница, кои исто така често ги погодуваат луѓето со ниска толеранција на стрес. Најпопуларните средства за смирување се алкохолот и средствата за смирување од класата на бензодиазепини. Кај нас за средства за смирување се користи терминот седативи, кои се однесуваат на средства за длабока релаксација.

Средствата за смирување од класата на бензодиазепини (алпразолам, диазепам и многу други) се популарни и на други места во светот бидејќи брзо доведуваат до смиреност, но многу лекари ги препишуваат некритички, иако не се препорачува постојано да се земаат, не подолго од шест до десет недели. Продолжена употреба на бензодиазепини кај некои пациенти предизвикува толеранција на организмот и потреба од постојано зголемување на дозата, а со секоја нова доза станува потешко да се ослободат од овие лекови поради апстиненцијална криза. Бидејќи бензодиазепините се депресанти на нервниот систем, тие предизвикуваат или ја влошуваат постоечката депресија кај некои луѓе.

Уште пораспространет и поштетен е алкохолот, супстанца која работи со сличен физиолошки механизам како и бензодиазепините. Некои силно вознемирени луѓе мешаат бензодиазепини и алкохол, потенцијално фатална мешавина што доведува до длабоко седација, прекин на дишењето и смрт.

Не е невообичаено луѓето да конзумираат стимуланси во ист ден кога сакаат да ја зголемат енергијата за извршување на одредена работа и средства за смирување за да можат да се опуштат во општеството или да заспијат. Вообичаеното „мени“ на присуството на силен стрес вклучува една или повеќе шолји засладено кафе, цигари и чоколадо, се со цел „подигање“ и порција алкохол заедно со таблета бензодиазепин за „спуштање“.

Спасувачка формула за борба со стресот

Несомнено е дека повеќето луѓе кои се престресирани ќе продолжат да користат штетни средства за кревање и спуштање и во иднина бидејќи тие се вкоренети во нашата култура. Сепак, подобро информираните ќе побараат помош од експерти и ќе се однесуваат себеси на сосема различни начини.

Постојат голем број природни лекови и техники кои можат значително да помогнат при благи до умерено тешки случаи на прекумерен стрес:

Витамините од Б-комплексот и омега-3 масните киселини значително го зајакнуваат нервниот систем и го прават поотпорен на стрес;
Валеријаната (Valerianaofficinalis) смирува понежно и поздраво од алкохолот и бензодиазепините;
Кантарионот (Hypericum perforatum) делува како благ антидепресив и анксиолитик со минимални несакани ефекти;
Женшенот (Panax ginseng) ја зајакнува енергијата, имунитетот и виталноста без непријатните скокови и падови кои го карактеризираат земањето на шеќерот или кофеинот.
Ашвагандата (Withania somnifera) помага при намалување на стресот, анксиозноста и справување со хроничниот замор

Техниките за релаксација како автогениот тренинг, молитвата, духовноста, разбирањето и прифаќањето на животните случувања, може да се комбинираат со гореспоменатите природни средства против прекумерен стрес, бидејќи комбинираните сили даваат уште подобри резултати.

Секојдневната физичка рекреација е уште една форма на самопомош за прекумерен стрес, која добро функционира за себе, особено ако се изведува паралелно со техниките за релаксација.

Во посериозните случаи на прекумерен стрес, кои се придружени со депресија и анксиозност, оправдано е лекувањето со антидепресиви, кои ги носат сите пожелни ефекти на средствата за подигање и спуштање, но без најголем дел од штетните несакани ефекти.

Сето горенаведено ќе донесе олеснување за поголемиот дел од пренапрегнатите луѓе, со предупредување дека споменатите техники и лекови мора да се применуваат долгорочно и трпеливо. Ако тоа не ви се чини како решение во моментот, запомнете дека сè што доведува до експресно подобрување е речиси сигурно штетно!

Емина Петкова

Октомври 2024

Оваа активност е дел од проектот „Јаки жени, ја јакнат заедницата III“ финансиски поддржан од фондација Kvinna Till Kvinna и Шведска.